Χαρακτηριζόταν από εξαιρετικέςδιπλωματικές ικανότητες, λόγω των οποίων απέκτησε διεθνέςκύρος, που έκτοτε δεν έχει αποκτήσει άλλος Έλληνας πολιτικός.

Ωστόσο, η Δίκη των Εξ αποτελούσε παρωδία δικαστικήςδιαδικασίας και οδήγησε, ουσιαστικά, σε μια δικαστικήδολοφονία.

Η αβασίλευτη δημοκρατία του Μεσοπολέμου, που ανακηρύχθηκετο 1924, εδράστηκε στο αίμα του εσωτερικού εχθρού, κάτι πουτην έκανε ασταθή, ίσως και θνησιγενή.

Το πλήγμα τηςΚαταστροφής επομένως έφερε και την πρώτη (έστω αμυδράσυγκαλυμμένη) στρατιωτική δικτατορία της σύγχρονης ελληνικήςπολιτικής ιστορίας.

Σε κάθε περίπτωση, η Δίκη των Εξ σηματοδοτούσε όχι μόνον τηνκορύφωση, αλλά και τη μετεξέλιξη (και την εμπέδωση) τουΕθνικού Διχασμού.

κόμη και αν εξαιρεθούν οι περίοδοι ξένης κυριαρχίας (ρωμαϊκής,φραγκικής, οθωμανικής), ο Ελληνισμός έζησε το μεγαλύτερο διάστημα υπόβασιλεία (ομηρική, μακεδονική, ελληνιστική, βυζαντινή).4

Μόνο μέσα από τη θύελλα ενός νέου πολέμου και μίας νέας εμφύλιαςσύρραξης και μέσα από την κοσμογονία της μεταπολεμικήςανασυγκρότησης ξεπεράστηκε ουσιαστικά ο Διχασμός του 1915 ως κρίσηεθνικής ολοκλήρωσης. Οι πρόσφυγες επιτέλους αφομοιώθηκαν. Τα παιδιάκαι τα εγγόνια τους δεν γνώρισαν το ρατσιστικό μίσος που αντιμετώπισανοι γονείς τους. Οι αλλοεθνείς μειονότητες χάθηκαν σχεδόν όλες (εκτός απόμία). Οι μεταπολεμικές οικονομικές και πολιτικές ανακατατάξεις εξάλειψαντο παλιό χάσμα ανάμεσα στην Παλαιά Ελλάδα και τις Νέες Χώρες. Η ίδιαη διάκριση, άλλωστε, ξεχάστηκε.

ΟΣοφούλης προφανώς δεν συνειδητοποιούσε τι έκανε όταν υπέγραφεαμέριμνα το περιβόητο συμφωνητικό με τον Στυλιανό Σκλάβαινα,επικεφαλής της κοινοβουλευτικής ομάδας του ΚΚΕ («ΠαλλαϊκούΜετώπου»), τον Φεβρουάριο του 1936. Το συμφωνητικό, που δεν ήταν κανπροορισμένο να μείνει μυστικό, περιείχε ολόκληρο κυβερνητικόπρόγραμμα, σε αντάλλαγμα για την κοινοβουλευτική υποστήριξη του ΚΚΕσε μελλοντική κυβέρνηση των Φιλελευθέρων.77 Όχι μόνο επιβεβαίωνεπανηγυρικά το φάσμα του «βενιζελοκομμουνισμού» (δίνοντας τροφή στηδεξιά προπαγάνδα για τις επόμενες δεκαετίες), αλλά και νομιμοποιούσεέμμεσα την αριστερή στροφή των Βενιζελικών μαζών – ακριβώς αυτό πουέπρεπε να φοβάται η Βενιζελική ηγεσία.

Από την πλευρά του, το ΚΚΕ ήταν επιτέλους έτοιμο να αρπάξει τηνιστορική στιγμή. Εκτός από τη θεαματική προσέγγιση του προσφυγικούκόσμου ως συνόλου,81 το κόμμα έδωσε επίσης συγκεκριμένη μορφή στομέτωπο εργατών και αγροτών υπό την ηγεμονία της εργατικής τάξης – έναόραμα που συνεχώς του διέφευγε από την ίδρυσή του. Ήταν η μεταφοράτων αγροτικών του οργανώσεων στο «Ενιαίο» ΑΚΕ και, στη συνέχεια, ησυγκρότηση «Λαϊκού Μετώπου» μαζί του.82 Στο μέσο της κρίσης αστικήςηγεμονίας, οι Βενιζελικές έως τότε μάζες προσφύγων και νέωνμικροϊδιοκτητών, καθώς και γενικότερα οι προδομένοι Δημοκρατικοί, θαπρομήθευαν τις δυνάμεις και τους συμμάχους που χρειάζονταν για ναεφαρμοστεί με επιτυχία αυτό το σχέδιο.Μόνο στο φως αυτής της διαφαινόμενης προοπτικής και όχι με τον μύθοτης δήθεν άμεσης κομμουνιστικής εξέγερσης, μπορούν να ερμηνευθούντόσο η δικτατορία του Μεταξά όσο και οι αδύναμες φωνές διαμαρτυρίαςτων αστικών κομμάτων.

Οι νεκροί στο κίνημα του 1935 ήταν 9ή 10, εάν συνυπολογιστούν και οι τρεις που εκτελέστηκαν μετά την παραπομπή τουςστο στρατοδικείο20

Ἡ κρίση του κοινοβουλευτισμού στη διάρκεια του Μεσοπολέμου ανάγεται σε δύοσημαίνοντα φαινόμενα του πρώτου τετάρτου του 20ού αιώνα. Πρώτον, στο κίνημαστο Γουδί το 1909, το οποίο σηματοδότησε τη δυναμική είσοδο του στρατού στηνκεντρική πολιτική σκηνή της χώρας. Μόνο με την πάροδο των χρόνων και τημεσολάβηση κι άλλων παραγόντων η ανάμειξη αυτή θα λάβει ευρύτερες διαστάσεις,με τάσεις χειραφέτησης και αυτονόμησης του στρατεύματος απὀ τους πολιτικούς τουπάτρωνες. Δεύτερον, ο Εθνικός Διχασμός του 1915-1917, αποτελεί μια μεγάληιστορική τομή, χωρίς την οποία η ανάλυση του Μεσοπολέμου είναι αδύνατη.

Ο Καραμανλής και το επιτελείο του συνειδητά προσπάθησαν και επέτυχαν να υπερβούν την κρίση των θεσμών συνολικά, δηλαδή την κληρονομιά και του Εθνικού Διχασμού και του εμφυλίου πολέμου. Η νομιμοποίηση του ΚΚΕ έλυνε προβλήματα του εμφυλίου πολέμου· η επίλυση του Πολιτειακού με το δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου 1974 (το μόνο έντιμο της ελληνικής πολιτικής ιστορίας) έκλεινε ένα κεφάλαιο του Εθνικού Διχασμού.

Από την άλλη πλευρά, η δικτατορία του 1967-74 δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Αποτέλεσε την κορύφωση της «κρίσης των θεσμών», η οποία ξεκίνησε με την έναρξη του Εθνικού Διχασμού το 1915, συνέχισε με τις διαδοχικές αναρριπίσεις του, και περιέλαβε επίσης τον εμφύλιο πόλεμο στη δεκαετία του 1940, ο οποίος προκάλεσε νέες πολιτικές και ψυχολογικές επιβαρύνσεις στη μετεμφυλιακή εποχή.

Η κοινοβουλευτική δημοκρατία έπεσε το 1967, ενώ δεν αντιμετώπιζε δομικό κίνδυνο, π.χ. ένα μαζικό κόμμα που προωθούσε δικτατορία του ενός ή του άλλου τύπου. Επεσε επειδή τελμάτωσε μέσα σε μια ανούσια πολιτική πόλωση και έχασε τον έλεγχο των εξελίξεων. Το ίδιο όμως είχε συμβεί το 1936.

κυρίαρχη εκείνη την περίοδο στην Ευρώπη αντίληψη ότι τις αντιφάσεις που δεν μπορεί να λύσει με δημοκρατικά μέσα η αστική κοινοβουλευτική διαχείριση μπορεί να τις υπερβεί δυναμικά ένας ισχυρός άνδρας με δικτατορικές εξουσίες, το περίφημο δόγμα – μύθο του Φύρερ Πρινσίπ. Ο χαρισματικός ηγέτης της φιλελεύθερης οικογένειας Ελ. Βενιζέλος το επιχειρεί με την πραξικοπηματική ενέργεια του κινήματος του ’35 και αποτυγχάνει.

που παρά την αποχή βενιζελικών και αριστερών συγκεντρώνει το… 97,80% και 400 χιλιάδες περισσότερους ψηφοφόρους από τους εγγεγραμμένους στους εκλογικούς καταλόγους των τελευταίων βουλευτικών εκλογών του 1933(!)