Τι να πει κανείς για τον υφυπουργό Παιδείας Αγγελο Συρίγο, ο οποίος αφιέρωσε μια ομιλία του στη Βουλή (14.7.2022) στην απαξίωση όχι μόνο της αντίστασης στη χούντα αλλά και των αγώνων της Μεταπολίτευσης.

η γεωγραφική δομή του ελληνικού κόσμου είχε εδρασθεί στηνικανότητα των παράκτιων κοινοτήτων του είτε να επιβιώνουν είτε ως ανεξάρτητεςοντότητες έναντι ανοργάνωτων πληθυσμών του εσωτερικού, είτε (όταν είχαν απωλέσειτην ανεξαρτησία τους) να χρησιμοποιούν το προστατευτικό πλαίσιο των (εξ ορισμού,πολυεθνικών) αυτοκρατοριών για τον ίδιο λόγο.

Κατά τρόπο ειρωνικό, η επιτυχία της χώρας κατά τους Βαλκανικούς Πολέμουςαφενός επέλυσε - ανέλπιστα ευνοϊκά - το πρόβλημα των άμεσων προτεραιοτήτων στηνΚρήτη και τη Μακεδονία. Παρέμεναν όμως ανοικτά τα μέτωπα στη Βόρεια Ήπειρο,Θράκη, Ανατολικό Αιγαίο, Ιωνία, Πόντο, Κύπρο, μαζί με τον κίνδυνο μιας νέας βουλ-γαρικής προσπάθειας στην κατεύθυνση της ελληνικής Μακεδονίας

υτά τα δεδομένα άρχισαν να αλλάζουν δραματικά στον 19ο αιώνα, οπότε επήλθεη άνοδος των άλλων βαλκανικών εθνικισμών.7 Στο πλαίσιο αυτό, ο ελληνικός κόσμος,και ειδικά η ηγεσία του ελληνικού κράτους βρέθηκε σε μια πολύ δύσκολη θέση: ηγεωγραφική περιοχή που ενδιέφερε ήταν αχανής (τουλάχιστον για τα μέσα που δι-έθετε το μικρό ελληνικό κράτος), οι πιθανοί αντίπαλοι πολλαπλοί, και σε περίπτωσηαπώλειας μιας περιοχής, αυτή δεν επανέκαμπτε σε μια αυτοκρατορική οντότητα, αλλάπεριερχόταν σε ένα άλλο έθνος - κράτος, με τους Έλληνες στην θέση μιας προνομιού-χου (και άρα συνήθως στοχοποιημένης) μειονότητας, της οποίας η επιβίωση δύσκολαθα εξασφαλιζόταν.

Και ορισμένες από αυτές τις αποφάσεις θα ήταν αναπόφευκτα επώδυνες: ήτανπολύ πιθανόν να μην αποδειχθεί δυνατή η ικανοποίηση του συνόλου των ελληνικώνδιεκδικήσεων∙ και οι περιοχές που θα χάνονταν - ειδικά εάν διαλυόταν η ΟθωμανικήΑυτοκρατορία - θα χάνονταν, πιθανότατα, για πάντα, αν μη τι άλλο λόγω της ένδειαςτων μέσων που διέθετε το ελληνικό κράτος και της ιδιότυπης γεωγραφικής διασποράςτων ελληνικών κοινοτήτων

Η ελληνική πολιτική στο Μικρασιατικό ζήτημα και η εκστρατείαστη Μικρά Ασία εντάσσονταν στη Μεγάλη Ιδέα, με άλλα λόγια σεμια ευρύτερη αλυτρωτική πολιτική με στόχο την απελευθέρωσηυπόδουλων ομοεθνών· όχι σε κάποιον ιμπεριαλισμό. Ήταν ηολοκλήρωση μιας συνεχούς απελευθερωτικής προσπάθειας πουείχε ξεκινήσει με την επανάσταση του 1821.

Ισχυριζόμαστε, δηλαδή, ότι ηαντιβενιζελική κυβέρνηση δεν αποφάσισε την προέλαση προς τοΑφιόν και προς την Άγκυρα μόνον για αμιγώς στρατιωτικούςλόγους. Την αποφάσισε και για να αποκαταστήσει με τηστρατιωτική της ισχύ το διεθνές μέτωπο, του οποίου η ίδια με τιςαποφάσεις της είχε διευκολύνει (αν όχι και προκαλέσει) τηδιάλυση. Για να εξαναγκάσει τους πρώην συμμάχους να τηνπάρουν στα σοβαρά. Ήταν αδιέξοδη στρατηγική. Και έστω καιαπαντώντας σε υποθετική ερώτηση, τολμούμε να το πούμε: οΒενιζέλος δεν θα το έκανε ποτέ.

Οι αντιβενιζελικοί ηγέτες δεν είχαν αυτόν τον σκληρό ρεαλισμό.Ήταν και συναισθηματικοί και ιδεαλιστές. Για τούτο, δενμπορούσαν να κάνουν τις σκληρές επιλογές. Δεν μπορούσαν ναεπιλέξουν. Και για τούτο ήταν το χειρότερο που θα μπορούσαννα είναι: ταυτόχρονα και φοβικοί έναντι των διεθνών εξελίξεων,αλλά (μην μπορώντας να επιλέξουν) και μαξιμαλιστές. Απρόθυμοινα κάνουν επιλογές (επώδυνες για κάποιες κοινότητες, αλλάσωτήριες για άλλες), ανήμποροι να κατανοήσουν τις δυναμικέςτου διεθνούς συστήματος και τελικά χωρίς επαρκή γνώση της

Στην απόφαση αυτή έπαιξεσημαντικό ρόλο και ο Εθνικός Διχασμός. Η αντιβενιζελικήπαράταξη θεωρούσε ότι θα μειωνόταν το κύρος της εάνεμφανιζόταν να επιλέγει την άμυνα, σε αντίθεση με τον Βενιζέλο,που με την επιθετική του πολιτική είχε πραγματώσει το όραματης Μεγάλης Ελλάδας.

Καιπροκάλεσαν αυτή την απομόνωση με την επιμονή τους να φέρουνπίσω τον Κωνσταντίνο, δηλαδή με μια ακόμη παραχώρησή τουςστον συναισθηματισμό, ενώ θα μπορούσαν να τον φέρουν καικατόπιν αυτός να αποχωρήσει αμέσως, παραχωρώντας τον θρόνοσε έναν από τους γιους του. Σε κάθε περίπτωση, διολίσθησαν σεμια όλο και πιο δυσμενή κατάσταση, και το πρώτο τρίμηνο του1921 ανακάλυψαν ότι ήταν μόνοι και έπρεπε να εφαρμόσουνστρατιωτικά τη Συνθήκη των Σεβρών απέναντι σε έναν διαρκώςισχυροποιούμενο Κεμάλ,

ΕΡΩΤΗΜΑ 29Ποια ήταν η διαφορά στη στρατηγική του Βενιζέλου και τωναντιβενιζελικών ως προς τη στρατιωτική παρουσία στη Μικρά Ασία;

είναι πολύεπισφαλές να υποθέσουμε ότι, σε περίπτωση που παρέμενε στηνεξουσία, ο Κεμάλ θα είχε εξασφαλίσει τη διεθνή ανοχή ή βοήθειαπου εξασφάλισε το 1921 έναντι των αντιβενιζελικών.

ο ίδιος ο Ιωάννης Μεταξάς,ο σημαντικότερος Έλληνας στρατιωτικός σχεδιαστής της εποχής,τόνισε ότι η απόφαση αυτή δεν ήταν εφαρμόσιμη με τα παρόνταδεδομένα. Αρνήθηκε να αναλάβει την ηγεσία του στρατού

Χαρακτηριζόταν από εξαιρετικέςδιπλωματικές ικανότητες, λόγω των οποίων απέκτησε διεθνέςκύρος, που έκτοτε δεν έχει αποκτήσει άλλος Έλληνας πολιτικός.

Οι αντιβενιζελικοί ηγέτες δεν ήταν πολιτικά άπειροι ή ανίκανοι.Αλλά δεν είχαν τη διαύγεια του Βενιζέλου και την κατανόηση πουείχε εκείνος για τη λειτουργία του διεθνούς συστήματος. Έδειξανεπίσης υπέρμετρη υποχωρητικότητα στον συναισθηματισμό.

Έδωσε,πράγματι, τη διαταγή της προελάσεως πέραν της ζώνης τηςΣμύρνης (π.χ. στο Ουσάκ), αλλά το έκανε για μια πολύπεριορισμένη περιοχή κοντά στα όρια της ζώνης της Σμύρνης,εξυπηρετώντας και τις ανάγκες αμύνης των συμμαχικώνδυνάμεων στην ευρύτερη περιοχή.

Από το 1910 (σίγουρα από το 1912) ο Βενιζέλος έδειξε πως είχεμια βασική αρχή στη διεθνή στρατηγική του, που υπαγόρευε τιςαποφάσεις του: «ποτέ μόνοι». Βασιζόταν στη συμμετοχή σεμεγάλους διεθνείς συνασπισμούς που θα εξασφάλιζαν στηνΕλλάδα μια επικράτηση ανέφικτη με τις δικές της μόνονδυνάμεις.

με τη σύντομη εξαίρεση τηςδικτατορίας του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925-26 (του μόνουελληνικού καθεστώτος που εξέτασε το ενδεχόμενο νέου πολέμουμε την Τουρκία για να αμφισβητηθεί η διευθέτηση της Συνθήκηςτης Λωζάννης), το ελληνικό κράτος έγινε υποστηρικτής τουυπάρχοντος εδαφικού καθεστώτος και της διεθνούς νομιμότητας

ρώτου αιώνα τηςελληνικής ανεξαρτησίας, κατά τον οποίο βασικός στόχος ήταν ηυλοποίηση της Μεγάλης Ιδέας.

Το βέβαιονόμως είναι ότι, με τον Εθνικό Διχασμό, οι Έλληνες κάναμεπραγματικά ό,τι μπορούσαμε για να οδηγηθούν τα πράγματαστην ήττα και στην Καταστροφή.

Ωστόσο, η Δίκη των Εξ αποτελούσε παρωδία δικαστικήςδιαδικασίας και οδήγησε, ουσιαστικά, σε μια δικαστικήδολοφονία.

Το πλήγμα τηςΚαταστροφής επομένως έφερε και την πρώτη (έστω αμυδράσυγκαλυμμένη) στρατιωτική δικτατορία της σύγχρονης ελληνικήςπολιτικής ιστορίας.

Σε κάθε περίπτωση, η Δίκη των Εξ σηματοδοτούσε όχι μόνον τηνκορύφωση, αλλά και τη μετεξέλιξη (και την εμπέδωση) τουΕθνικού Διχασμού.

Με άλλα λόγια, ο πόλεμος καιη δική της ουδετερότητα πρόσφεραν στην Τουρκία τη χρυσή ευκαιρία ναανατρέψει μονομερώς την προϋπάρχουσα ισορροπία, δημιουργώνταςτετελεσμένα γεγονότα τόσο στη Δυτική Θράκη όσο και στην Πόλη.

ντίθετα, ο Αντιβενιζελισμός, παρά την πομπώδη εθνικιστική ρητορείακαι τον βυζαντινό ρομαντισμό που περιέβαλλε τον βασιλέα Κωνσταντίνοτον «ΙΒ ́», προτίμησε στον Α ́ Παγκόσμιο Πόλεμο την ουδετερότητα, πουκατέληξε να σημαίνει στην πράξη εγκατάλειψη των αλυτρώτων στη μοίρατους. Η ουδετερότητα παρουσιάστηκε από τον Αντιβενιζελισμό σανκαλύτερη τάχα μέθοδος για τη σωτηρία των Ελλήνων της Τουρκίας, με τηναποφυγή ανοικτής σύγκρουσης μαζί της. Αυτή την εξήγηση έδωσε οΤσαλδάρης και το 1930.63 Αλλά, με δεδομένη την πραγματική κατάστασητο 1914-15 και τη μαζική εφαρμογή της τουρκικής πολιτικής εκτοπίσεων,μία τέτοια εξήγηση φαίνεται αφελής και ανεδαφική στην καλύτερηπερίπτωση, αν όχι εντελώς παραπλανητική και φαρισαϊκή.

Η Καταστροφή μπορούσε επίσης να είχε καταστήσει ιστορικάξεπερασμένη την αντιπαράθεση Βενιζελισμού και Αντιβενιζελισμού. Αυτόπίστεψαν πολλοί τότε. Ωστόσο, ο Εθνικός Διχασμός αναζωπυρώθηκε καιπαρατάθηκε εξαιτίας της τροπής που πήραν τα πράγματα.

Η μια είναι ο Ελευθέριος Βενιζέλοςπου λόγω της βαθιάς πίστης του στις αρχές της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας οδηγήθηκε στηναπόφαση της διάλυσης της Βουλής των Λαζάρων και στη διενέργεια εκλογών τις οποίες και έχασε απότη βασιλική πτέρυγα με τις τραγικές συνέπειες που αυτή η διαδικασία προκάλεσε στην πορεία τηςΜικρασιατικής Εκστρατείας.

ο Τσερέπης είπε ότι αποστρέφεται τη βία («η καρδία του δεν γνωρίζει παρά την αγάπην»), αλλά έπρεπε να «απαλλάξει την Ελλάδα από την τυραννία». Είχε «αντιπάθεια προς τον Βενιζέλον, όστις εσυκοφάντει την χώραν του παρά την Αντάντ, κάμνων να πιστευθή ότι υπήρχον γερμανόφιλοι εν Ελλάδι, και ότι μόνος αυτός και οι φίλοι του ήσαν ανταντόφιλοι».

Το συμπέρασμα που βγαίνει δεν είναι ότι «έφταιγαν» οι βενιζελικοί ή ότι «δεν έφταιγαν» οι κωνσταντινικοί. Το συμπέρασμα είναι ότι οι επιτελείς του ΕΣ – ως σύνολο – είχαν σοβαρή επαγγελματική αδυναμία την οποία κατά επισκιάζει βολικά η ιστορική πολιτική διαμάχη.

εκκαθαρίσεις βενιζελικές εκκαθαρίσεις του ’16 και ’17 κατά τις οποίες απομακρύνθηκαν αξιωματικοί που είχαν, όντως, εμπειρία των Βαλκανικών Πολέμων κατά τους οποίους ο ΕΣ είχε σχεδιάσει και διευθύνει ο ίδιος τις επιχειρήσεις του.

εν μέρει ΚΑΙ στην απομάκρυνση των εμπειροπόλεμων βενιζελικών αξιωματικών αμέσως μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου του ’20 και την επαναφορά βασιλοφρόνων αξιωματικών οι οποίοι, ακόμη και αν ήταν ικανοί ή ενδεχομένως είχαν αδίκως απομακρυνθεί, είχαν απόσχει πλέον πολύ χρόνο από τις μάχες και είχαν χάσει τις – πυκνές, λόγω Παγκοσμίου Πολέμου – εξελίξεις στη διεξαγωγή πολεμικών επιχειρήσεων.